Enki Bilal is nooit een van de vrolijkste striptekenaars geweest, maar met zijn twee laatste boeken, De slaap van het monster (uit 1998, onlangs herdrukt) en het nu verschenen vervolg 32 December maakt hij het wel heel erg bont. De narigheid komt je tegemoet als je het boek doorbladert. De tekeningen van Bilal hebben hun eigen karakter behouden, maar nog meer dan in zijn werk uit de jaren tachtig en begin jaren negentig komt er hardheid en kilheid naar voren. Zijn platen zitten vol zwarte vegen, koude kleuren en bloed. 32 December is het tweede deel uit een sciencefiction-trilogie. Gezien het tempo waarin Bilal werkt, zal het wel enkele jaren duren voordat het derde deel uitkomt. Hij heeft dan ook veel nevenwerkzaamheden, waaronder het maken van films en het ontwerpen van theaterkostuums (volgens het promo-interview met Bilal in Myx 1, naar aanleiding van het verschijnen van 32 December). Misschien zijn deze andere activiteiten voor de tekenaar inmiddels belangrijker geworden dan zijn strips. Dat zou een verklaring zijn voor het alle kanten op slingerende verhaal dat hij de lezer voorschotelt. Het is duidelijk dat Bilal de lezer iets wil meedelen, ons wil waarschuwen voor maatschappelijke ontwikkelingen die tot rampspoed en ellende leiden. Maar om dat te bereiken moet je overtuigingskracht hebben, en weten wat je wil zeggen. Bilal lijkt dat niet te weten. De slaap van het monster bleef tot op zekere hoogte nog overeind door de afwisseling in de verhaallijn tussen het heden en het verleden van de hoofdpersoon Nike Hatzfeld. Het verhaal ging in de tijd vooruit, maar Hatzfeld groef in zijn geheugen steeds dieper, en telde juist terug tot aan de dag van zijn geboorte. Zijn verleden bood een realistisch vertrekpunt voor het verhaal in een niet bijster aantrekkelijke toekomst (in 2026), want hij werd in 1993 als wees met twee andere wezen in het ziekenhuis van Sarajevo verzorgd, als slachtoffer van de oorlog in Joegoslavi?. Nike wil, 33 jaren later, zijn twee lotgenoten opsporen, Amir en Leyla. Zij zijn de drie hoofdpersonen van het verhaal. Het frappante van het eerste deel is bovendien dat er een fundamentalistische bende in voorkomt, de Obscurantis Orde, die overal aanslagen pleegt. Bilal lijkt een voorspellende blik te hebben gehad, gezien wat er 11 september 2001 is gebeurd. Helaas heeft Bilal naar aanleiding van deze gebeurtenissen het oorspronkelijke verhaal voor de trilogie sterk gewijzigd (zie het interview in Myx) en heeft hij veel meer de nadruk gelegd op kwesties als 'hyperrealiteit'; ons beeld van de wereld zou dermate vervormd zijn door beelden uit de media waarmee we worden overspoeld, dat we zelfs de re?le aanslag op 11 september als een film bekijken, als een kunstwerk, met andere woorden. Op dat gegeven gaat Bilal door in het tweede deel. Hij doet dat door de waanzinnige Warhole een centrale rol te geven. Warhole kwam ook in het eerste deel voor, maar was daar niet veel meer dan de obligate gekke professor (ondanks zijn sterk op de vermaarde popart-kunstenaar lijkende naam). In deel twee is hij opeens een kunstenaar die de wereld manipuleert door zijn 'Absolute Evil Art'. De Obscurantis Orde is uit het beeld verdwenen. Nike is niet alleen een anagram van Bilals voornaam Enki, maar de hoofdpersoon lijkt ook nog eens op hem (vergelijk bij voorbeeld het zelfportret in Myx 1 met de tekening in het boek op pagina 59, rechts onderaan). Het lijkt er hierdoor op dat Bilal iets over zichzelf wil zeggen, zelfs alsof hij iets wil verwerken door het maken van de trilogie. Maar wat de lezer hieraan heeft, is vooralsnog onduidelijk. Bilal was met Moebius ??n van de tekenaars die in de jaren zeventig de strips in Frankrijk een nieuw gezicht gaf. De roem die dat beiden heeft bezorgd, heeft er echter ook toe geleid dat hun werk, dat nu van mindere kwaliteit is dan in de jaren zeventig en tachtig, nog steeds vrijwel kritiekloos wordt ontvangen. Dat is mijns inziens onterecht. Striptekenaars die zonder scenarist werken, en die zich de vrijheid aanmeten om al improviserend, op intu?tieve wijze een stripverhaal te maken, komen in het gunstigste geval uit op een meeslepende strip, waarbij de lezer zich graag laat meeslepen door de fantasie en het grafische talent van de tekenaar. In minder gunstige gevallen kan dit echter ook leiden tot onsamenhangende luchtfietserij. Moebius heeft prachtige boeken gemaakt, maar ook mislukte projecten (zoals Sra, het laatste deel van de Edena-cyclus). Ik ben bang dat Bilal nu ook die kant op gaat. Hij had beter kunnen blijven samenwerken met Pierre Christin. Met hem heeft hij zijn beste werk geleverd. Helaas zijn goede scenaristen schaars in stripland, en krijgen succesvolle striptekenaars soms last van teveel eigendunk. Dat kan leiden tot de holle pretenties in 32 December.